کربوراسیون

کربوراسیون

کربوراسیون یا سمانتاسیون یک فرآیند متالورژیکی  در حوزه سختکاری فولاد است. این فرآیند شامل غنی سازی سطح فولاد، با کربن است که در نهایت خواص آن را افزایش می دهد. کربوراسیون یک فرآیند نفوذی است که به منظور افزایش ویژگی‌های خاص فولاد به‌کار رفته و آن را در صنایع مختلف به شدت مورد توجه قرار می دهد.

کربورایزینگ ، نفوذ کنترل‌شده کربن به لایه سطحی فولاد کم کربن( در حدود 0.2%) است که معمولاً از طریق قرار گرفتن در معرض محیط‌های غنی از کربن در دماهای بالا (ناحیه تک فاز آستینت) به دست می‌آید. این تزریق عمدی کربن ترکیب فولاد را در سطح تغییر می‌دهد و کربن سطح تا 1.2% افزایش می‌دهد(مغز قطعه فولاد کم کربن و سطح آن را فولاد پر کربن تشکیل می‌دهد)؛ در نتیجه سختی سطحی و مقاومت در برابر سایش را بهبود می بخشد و مغز قطعه دارای چقرمگی مناسب است. کربوره کردن  به طور قابل توجهی سختی سطح فولاد را بالا می برد و آن را برای کاربردهایی که دوام و مقاومت در برابر سایش مهم است، مناسب می کند. این فرآیند توانایی فولاد را برای مقاومت در برابر بارگذاری چرخه ای افزایش می دهد و قطعات را برای کاربردهایی که تحت فشار مکرر قرار می گیرند ایده آل می‌سازد و در نتیجه استحکام خستگی بهبود را می‌بخشد. کربوراسیون به بهبود پایداری ابعادی کمک می کند و تضمین می کند که محصول نهایی شکل و یکپارچگی خود را حتی در شرایط چالش برانگیز حفظ می کند.

مراحل کلیدی در فرآیند شیمیایی

کربوراسیون در دماهای بالا انجام می شود که معمولاً از 850°C- 950°C متغیر است. در این دماها، شبکه کریستالی فولاد(آستنیت) پذیرای ورود اتم های کربن می شود. محیط با دمای بالا باعث می شود اتم های کربن در لایه سطحی فولاد پخش شوند. دمای بالاتر، نفوذ اتم‌های کربن را تسریع می‌کند و باعث نفوذ سریع‌تر و عمیق‌تر به فولاد می‌شود. با این حال، تجاوز از آستانه‌های دما ممکن است منجر به اثرات نامطلوب مانند رشد دانه یا اعوجاج قطعه شود. حفظ دمای یکنواخت در طول فرآیند کربوراسیون برای دستیابی به سختی و خواص ثابت در کل سطح بسیار مهم است. این فرآیند نفوذی توسط گرادیان غلظت هدایت می شود، با حرکت کربن از مناطق با غلظت بالاتر در اتمسفر کوره به مناطق با غلظت کمتر در فولاد.

زمان یک عامل حیاتی در کربوراسیون است که بر عمق نفوذ کربن تأثیر می گذارد. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض اتمسفر کربن‌‌زا اجازه نفوذ عمیق‌تر کربن را می‌دهد و سختی فولاد را افزایش می‌دهد. مدت زمان فرآیند کربوراسیون به دقت کنترل می شود تا تعادلی بین دستیابی به خواص مورد نظر و اجتناب از اشکالات احتمالی مانند اعوجاج بیش از حد ایجاد شود.

پس از رسیدن به سطح مورد نظر از انتشار کربن، فولاد اغلب تحت یک فرآیند خنک سازی سریع قرار می‌گیرد که به عنوان کوئنچ شناخته می شود. کوئنچ به قفل شدن محتوای کربن غنی شده، ایجاد یک لایه بیرونی سخت شده و در عین حال حفظ چقرمگی هسته فولاد کمک می کند.

موفقیت کربوراسیون به طور پیچیده با مدیریت دقیق دما و زمان در طول فرآیند مرتبط است. این دو عامل نقش اساسی در تعیین عمق و اثربخشی نفوذ کربن در فولاد دارند و در نهایت بر خواص حاصل از قطعه کربوره شده تأثیر می‌گذارند.

انواع فولاد مناسب برای کربوراسیون

کربوراسیون فرآیندی است که به طور خاص برای انواع خاصی از فولاد طراحی شده است، که در آن توانایی مواد برای جذب کربن و نفوذ کنترل‌شده آن، بسیار مهم است. انتخاب فولاد نقش بسزایی در تعیین موفقیت و اثربخشی فرآیند کربوراسیون دارد.

۳. فولادهای کربن بالا

  • فولادهایی با محتوای کربن بالا، معمولاً بیش از 0.60٪.
  • فولادهای با کربن بالا ذاتاً سخت هستند و کربوراسیون یک لایه سختی اضافی به سطح آن‌ها اضافه می کند و آن‌ها را برای کاربردهای مقاومت در برابر سایش ایده آل می کند.

۲. فولادهای کربن متوسط

  • فولادهای حاوی محتوای کربن متوسط، از 0.25٪ تا 0.60٪.
  • فولادهای کربن متوسط به خوبی به کربوریزاسیون پاسخ می دهند و این فرآیند خواص مکانیکی آنها را بیشتر می کند و آنها را برای کاربردهایی که نیاز به استحکام و دوام بیشتری دارند مناسب می کند.

۱.  فولادهای کم کربن

  • فولادهایی با محتوای کربن اولیه کم، معمولاً کمتر از 0.25٪.
  • فولادهای کم کربن به شدت پذیرای کربوراسیون هستند، زیرا این فرآیند سختی سطح و مقاومت در برابر سایش را افزایش می دهد.

همچنین فولادهایی با عناصر آلیاژی مانند کروم، مولیبدن یا نیکل با بهبود بیشتر سختی سطح و مقاومت در برابر سایش، از کربوراسیون بهره می برند و آنها را برای کاربردهای سخت مانند چرخ دنده ها و یاتاقان ها مناسب می‌کند.

شناخت انواع فولاد مناسب برای کربوراسیون برای انتخاب ماده مناسب بر اساس کاربرد مورد نظر و ترکیب مورد نظر از سختی، استحکام و مقاومت در برابر سایش ضروری است. هر نوع فولاد هنگامی که در معرض فرآیند کربوراسیون قرار می‌گیرد مزایای منحصر به فردی را ارائه می دهد که به تطبیق پذیری آن در کاربردهای مختلف صنعتی کمک می کند.

روش های کربوراسیون

کربوراسیون، فرآیندی کلیدی در متالورژی، از روش‌های مختلفی برای غنی‌سازی سطح فولاد با کربن استفاده می‌کند. هر روش دارای ویژگی‌ها، مزایا و کاربردهای متمایز است که نیازهای صنعتی مختلف را برآورده می‌کند.

carburizing

۳. کربوراسیون مایع یا حمام نمک

اجزاء در یک حمام نمک مذاب حاوی کربن غوطه ور می شوند که معمولاً محلول مبتنی بر سیانید یا کربنات است. فولاد در حمام مذاب گرم می شود و اجازه می دهد کربن به سطح نفوذ کند.

مزایای:

  • فرآیند سریع و کارآمد.

۲. کربوراسیون جامد یا جعبه‌ای

اجزای فولادی توسط یک ترکیب غنی از کربن، اغلب مخلوطی از زغال چوب و سایر مواد حاوی کربن، در داخل یک ظرف مهر و موم شده احاطه شده اند. اجزاء و مواد کربوراسیون کننده در یک ظرف در بسته قرار داده شده و حرارت داده می شود.

مزایا:

  • مناسب برای پردازش دسته ای.
  • مقرون به صرفه برای عملیات در مقیاس کوچکتر

البته این نکته قابل توجه است که ممکن است منجر به نفوذ کندتر شود، اما مقرون به صرفه بودن یک مزیت قابل توجه است.

۱. کربوراسیون گازی

شامل قرار دادن اجزای فولادی در معرض جوی غنی از کربن است که توسط هیدروکربن هایی مانند متان یا پروپان در یک محیط کوره کنترل شده تولید می شود. کربن حاصل از گاز در دمای بالا به سطح فولاد پخش می شود.

مزایای:

  • کنترل دقیق بر غلظت کربن.
  • سخت شدن یکنواخت و یکنواخت مورد.

محدودیت ها:

  • زمان چرخه طولانی تر در مقایسه با برخی روش ها.

۵. کربوراسیون پلاسما

اصول کربوراسیون گاز را با تخلیه پلاسما ترکیب می کند و امکان نفوذ بالاتر را فراهم می کند. کربن به عنوان پلاسما معرفی می شود و کارایی فرآیند را افزایش می دهد.

مزایای:

  • کربوراسیون سریعتر نسبت به روشهای سنتی گاز.
  • مناسب برای هندسه های پیچیده

محدودیت ها:

  • هزینه و پیچیدگی تجهیزات اولیه.

۴. کربوراسیون با خلاء

کربوراسیون در محیط خلاء انجام می شود که معمولاً از هیدروکربن ها به عنوان منبع کربن استفاده می شود. کربن به صورت کنترل شده در فشارهای کاهش یافته وارد می شود.

مزایای:

  • کنترل دقیق بر فرآیند
  • حداقل اکسیداسیون و اعوجاج.

محدودیت ها:

  • هزینه تجهیزات می تواند بیشتر باشد.

هر روش کربوراسیون مجموعه ای منحصر به فرد از مزایا را ارائه می دهد که به تولیدکنندگان این امکان را می دهد تا مناسب ترین رویکرد را بر اساس عواملی مانند هندسه اجزاء، مقیاس تولید و خواص مورد نظر انتخاب کنند.

کربوراسیون مایع یا حمام نمک

فرآیند کربن‌دهی به روش مایع در حمام‌های سیانور، معمولا متشکل از مخلوطی از مذاب نمک‌ها شامل 10-50% سیانور فلزات قلیلیی نظیر سیانور سدیم(NaCN) یا سیانور پتاسیم(KCN)، تا حداکثر 40% کربنات سدیم(Na2CO) و مقادیر متفاوتی از کلرید سدیم(NaCl)، کلرید پتاسیم(KCl) یا کلرید باریم(BaCl2) در محدوده‌ی دمایی 850-950°C انجام می‌شود. در اینجا عامل کربن‌زا نمک‌های سیانور هستند. عوامل سخت‌کننده مستقیما از تجزیه سیانور سدیم به دست نمی‌آیند، بلکه طبق واکنش‌های زیر در مراحل مختلف حاصل می‌شود:

کربن حاصل ابتدا توسط فولاد جذب سطحی شده سپس به داخل آن نفوذ می‌کند. دی‌اکسید کربن حاصل از واکنش بالا طبق واکنش زیر با سیانور سدیم ترکیب شده و منواکسید کربن وسیانید تولید می‌کند:

سیانید سدیم حاصل مجددا طبق واکنش‌های ذکر شده تجزیه شده و نیتروژن و مونواکسید تولید می‌کند یعنی جذب نیتروژن و مونواکسید کربن به طور پیوسته ادامه‌ می‌یابد.

کربوریزاسیون حمام نمک یک فرآیند متالورژیکی تخصصی است که در عملیات حرارتی سایا  برای افزایش خواص سطحی اجزای فولادی با وارد کردن کربن از طریق غوطه ور شدن در حمام نمک مذاب استفاده می شود. این روش به دلیل کارایی آن در دستیابی به سختی یکنواخت و عمیق و در نتیجه بهبود مقاومت در برابر سایش و دوام شناخته شده است.

دمای حمام نقش مهمی در حصول اطمینان از نفوذ بهینه کربن در فولاد دارد. دمای عملیات در این نوع کربوراسیون بین 870-950°C می‌باشد. از طرفی دمای بالا حمام نمک مذاب باعث تسهیل نفوذ کربن به سطح اجزای فولادی می شود اما در مواردی باید دما حداقل باشد تا از اعوجاج و آسیب به قطعه در هنگام کوئنچ جلوگیری شود. مدت زمان غوطه وری قطعات در حمام مذاب، عمق نفوذ کربن را تعیین می کند و بر سختی لایه سطحی تأثیر می گذارد. پس از رسیدن به سطح مورد نظر از کربوراسیون، قطعه به سرعت در یک محیط مناسب، معمولاً روغن یا آب، کوئنچ می شوند. کوئنچ به سرعت فولاد را خنک می کند، کربن وارد شده را در آن قفل می کند و یک لایه بیرونی سخت شده ایجاد می کند.

کربوراسیون حمام نمک به دلیل سرعت آن و دستیابی به عمق قابل توجه قطعات در زمان‌های کمتر، یک فرآیند نسبتاً کوتاه است. حمام نمک مذاب محیط گرمایش یکنواختی را فراهم می کند و از نفوذ کربن و سختی ثابت در کل سطح قطعه اطمینان حاصل می‌کند. این روش برای کاربردهایی که سخت شدن سطح قوی ضروری است مناسب می کند.

در حالی که کربورسازی حمام نمک چالش هایی را به همراه دارد، اما همچنان یک تکنیک ارزشمند برای دستیابی به سخت شدن سطح دقیق و موثر در ساخت قطعات مختلف فولادی است که در عملیات حرارتی سایا با دانش به روزو تجربه کافی انجام می شود و توجه دقیق به اقدامات ایمنی در اجرای آن بسیار مهم است.